Afbeeldingsverantwoording: een still uit de serie Those about to die (2024). Alle rechten voorbehouden aan de makers van Those about to die.

de MOON recenseert #2

De Vestalinnen in Those about to die (2024)

Over het belang van feitelijkheid en de vreugde over de diverse oudheid

Auteur: Kevin Hoogeveen

Datum: mei 2025

Trefwoorden: Vestalinnen, oudheid, diversiteit, popcultuur, historische nauwkeurigheid

De serie Those about to die (2024; Prime Video [Amazon]) brengt je terug naar het jaar 79, naar het Rome van de Flavische keizers. De vele verhaallijnen tonen de gelaagdheid van deze oude metropool. Zo zien we het leven in de volkswijken, waar personages uit de hele Romeinse wereld in voorkomen: drie broers uit Hispania, een gezin uit Noord-Afrika met Nubische wortels, een Syrische wagenmenner die het tot beroemdheid heeft geschopt en ga zo maar door. Vrijheid is een belangrijk thema in deze serie, die niet zonder reden het begin van de beroemde gladiatorenkreet morituri te salutant als titel draagt – “zij die zullen sterven groeten u.” We maken naast met gladiatoren kennis met Judese gevangenen die na Titus’ verovering van Jeruzalem gedurende de serie het Flavische amfitheater bouwen, nu beter bekend als het Colosseum. De verhouding tussen Berenike, dochter van koning Herodes Agrippa I, en keizerszoon Titus verbindt de Judese gevangenen met de welgestelde Romeinen, die steeds via buitenechtelijke affaires, schimmige gokconstructies of hun tot slaafgemaakten niet in de volledige afzondering van de rest van de Romeinen leven die deze Romeinse elite eigenlijk wenst.

In deze blogpost zal ik focussen op een bijzondere groep vrouwen die tot deze ‘bovenlaag’ behoort: de Vestalinnen, eerbiedwaardige priesteressen van de haardgodin Vesta. Hun optreden en de reconstructie van hun tempel zijn namelijk best geslaagd en ik hoop dat deze ontwikkeling zich doorzet in andere verfilmingen van de oudheid. Aan de hand van de historisch redelijk getrouwe verbeelding van deze vrouwen maak ik tenslotte een breder punt over het belang van een kloppend decor voor oudheidsreceptie in het algemeen.

Vestalinnen in de serie

De priesteressen van Vesta komen in de serie op verschillende momenten voor. Vaak is de manier waarop zij optreden grotendeels historisch correct, of komt ze in de buurt. Dit mag overigens voor een groot deel van de serie gezegd worden, niettegenstaande het feit dat het overduidelijk een historisch drama is, geen documentaire. Het is allemaal vrij expliciet en bloederig, dat wel – maar mogelijk is dat een voorwaarde voor een succesvolle serie, getuige Game of Thrones.

In het geval van de Vestalinnen zien we dat ze bijvoorbeeld een ereplekje hebben in het Colosseum wanneer een stel krokodillen zich uitleeft op een groep veroordeelden. De serie laat niets aan de verbeelding over. Ook staan de priesteressen zichtbaar op een voorname plaats bij belangrijke religieuze gebeurtenissen. Ze zorgen bovendien natuurlijk voor het heilige vuur van Vesta, de eeuwige vlam. Dat brandt in hun tempel en garandeert het behoud van de stad. Het priesteressencollege zou in deze vorm bestaan sinds de regeerperiode van koning Numa Pompilius, opvolger van Romulus. De precieze inrichting van de tempel speelt een grote rol in twee belangrijke verhaallijnen: die van Cala en die van Antonia en haar echtgenoot, consul Marsus. Ik bespreek eerst kort deze verhaallijnen. Daarna leg ik ze naast de meetlat van het historische bewijs.

Antonia en Marsus hebben namelijk een dochter, Cornelia, die (tegen haar wil) Vestalin is. [1] Antonia bezoekt haar regelmatig. In de consternatie rondom de uitbarsting van de Vesuvius (in 79 n.Chr.), die Rome op zijn grondvesten doet schudden, dooft Antonia de heilige vlam in de tempel. Ze doet dit om senatoren over te halen de machtsgreep van haar man te steunen. Met de gedoofde vlam (en de aardbeving) zouden de goden immers hun afkeuring van de Flavische dynastie tonen. Antonia’s actie leidt tot een wisseling van de wacht onder de priesteressen: de hogepriesteres, de virgo vestalis maxima, wordt gedood als straf voor haar onoplettendheid, en Cornelia – Antonia’s dochter dus - bekleedt vanaf dat moment het eerbiedwaardige ambt van oppermaagd. Als je wilt weten hoe het met die coup afloopt, zul je zelf de serie moeten kijken!

In de verhaallijn van Cala, die de Middellandse Zee is overgestoken om haar kinderen uit de slavernij vrij te kopen, gaat het erom dat Cala de virgo vestalis maxima te spreken krijgt. Die heeft in de serie namelijk het voorrecht om een ter dood veroordeelde te bevrijden. Cala moet er in de serie nogal wat moeite voor doen, en weet Cornelia enkel in het schemerduister in de tempel aan te schieten nadat zij zich vakkundig had schuilgehouden. Daarna verdwijnt de zusterschare in een ontoegankelijk gebouw, vermoedelijk het Huis van de Vestalinnen. De tempel zelf heeft trouwens een hoge muur met twee wachters. Die waren niet op hun post toen Antonia haar meesterplan ten uitvoer bracht. Zou het allemaal zo kunnen zijn gegaan?

De feiten op een rijtje

Iedereen die het centrale forum in Rome bezocht heeft, kent de restanten van de Tempel van Vesta: een (oorspronkelijk) rond gebouw op een verhoging met enkele zuilen die gereconstrueerd overeind staan. Direct naast de tempel bevond zich het Huis van de Vestalinnen. Het geheel lag aan de Via Sacra, de hoofdweg van het Forum Romanum. In de serie lijkt het een beetje alsof de Vestalinnen in een rustig achterafstraatje wonen waar in een tijd van paniek (de aardbeving!) niemand langs komt – mede door de iets te hoge muur –, maar in de praktijk moet het onmogelijk zijn geweest om onopgemerkt op klaarlichte dag de heilige vlam te doven, zelfs als velen, zoals in Those about to die, op dat moment in het stadion aan de andere kant van de Palatijn zijn. Mogelijk leidde de uitbarsting van de Vesuvius echter tot zulk een ongekende paniek dat we deze creatieve vrijheid de scenarioschrijvers nog wel kunnen toestaan.

De dood van de virgo vestalis maxima naar aanleiding van het uitgegane vuur in de serie is wel wat overdreven. Romeinen leverden Vestalinnen uit aan de genade van Vesta zelf door hen levend in te metselen wanneer zij hun gelofte van dertigjarige kuisheid braken – dat zeker. Het laten doven van de vlam bestraften zij echter met zweepslagen of een mishandeling anderszins.

Uit het geschiedwerk Romeinse oudheden van Dionysios van Halikarnassos (60 v.Chr. – 7 n.Chr.) leren we dat de Tempel van Vesta overdag voor iedereen vrij toegankelijk was, maar dat zich er ’s nachts niemand mocht ophouden. [2] Hij noemt niet expliciet de aanwezigheid van wachters, maar die is gezien de beschrijving wel aannemelijk. Tot ver in de derde eeuw tonen opschriften de grote maatschappelijke rol die de priesteressen als beschermvrouwen speelden, ook (en misschien wel vooral) voor mannelijke Romeinen, [3] Cala had overdag waarschijnlijk wat meer tijd gehad om Cornelia om hulp te vragen, maar het feit dat ze het in de avond op de valreep doet draagt bij aan de dramatische ontvouwing van het plot. Je moet in je drukke agenda ook maar net de tijd hebben om even naar het forum te lopen. Gelukkig draaide Cornelia die dag een avonddienst.

Maakt het wat uit of alles klopt?

Het deed mij deugd om te zien dat de scenaristen zich hadden bekommerd om historische correctheid in, tenminste, het decor van hun verhaal. Iedereen die de loop van de geschiedenis een beetje kent, weet dat het plot totaal fictief is. Dat is echter niet erg wanneer er duidelijk moeite is gestoken in een kloppende achtergrond. Niets is zo ergerlijk als een historisch of historiserend (kostuum)drama waarin de feiten niet kloppen. Misschien ben ik een purist – of spreek ik te veel vanuit een waardering voor oude muziek, maar ik vind het bijvoorbeeld bijzonder irritant dat de balmuziek in Bridgerton steeds een bewerking van popmuziek is. Het zo dicht mogelijk bij de feiten blijven is wat mij betreft een uiting van een zeker respect naar historische actoren. Het feit dat vrouwen, slaafgemaakten, mensen van kleur en queer personen zulke prominente rollen spelen in Those about to die in een historisch redelijk accurate setting stelt het beeld bij dat een breed publiek van de oudheid heeft. Rome was een diverse stad en de Romeinse geschiedenis kent vele stemmen.

De naamkeuze Cornelia biedt de scenarioschrijvers de mogelijkheid in een potentieel tweede seizoen de spannende, doch schandalige ‘zuivering’ van de Vestalinnen onder Domitianus te verwerken zoals we die kennen uit het werk van Suetonius, Plinius de Jongere en Cassius Dio. De opperpriesteres die toen de keizerlijke grillen niet overleefde, heette namelijk Cornelia. Zachtzinnig ging het er allerminst aan toe. Wat dat betreft is misschien zelfs de bloederigheid van de serie niet altijd overdreven. Deze serie toont hoe dan ook dat recente wetenschappelijke vertogen over hoe divers de oudheid eigenlijk was de producties voor het grote publiek in de populaire cultuur inmiddels hebben bereikt. Bovendien hebben de scenarioschrijvers overduidelijk de weg gevonden naar kundige raadgevers. Laten we hopen dat dit een trend is die zich doorzet.

Auteursbiografie

Kevin Hoogeveen is promovendus Oude Geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam. Hiernaast is hij onder meer bestuurslid bij Stichting Zenobia, een stichting die zich ten doel stelt de Antieke Wereld in al haar schakeringen bij een breed publiek onder de aandacht te brengen.

Voetnoten

Cornelia wordt niet geloot uit een groep ‘gezonde, mooie en adellijke meisjes’, zoals waarschijnlijk vroeger wel het geval was, maar dat kunnen we de schrijvers vergeven.
Dion. Hal., Ant. Rom. 2.67.
Recentelijk uitgebreid besproken door Outi Sihvonen in haar proefschrift: The Vestal Virgins and Power. Tradition and Change in Third Century Rome (Dissertatie Universiteit van Tampere, Tampere 2020).